Nga Nada Dosti

Evlija Çelebiu
Udhëpërshkrimet (Sejahatnameja)

Nëpër rrugët e Skampit, çdo kalldrëmë është volusur me firmën “Vura-Dorë” . Mu aty pranë pazarit, ecin pa shkelur mbi tokë zana dhe hyri parajse. Me fustane thurur prej mëndafshi mbledhur tek Ullishtet dhe larë në ujrat e Shkumbinit. Flokë të gjata gërshet deri në midis dhe faqe si ballokume. As të bardha as të verdha. Lëkurë ngjyrë kafeje dhe sy prej smeraldi. Flasin një tjetër gjuhë me lloj lloj notash muzikore, sa lule ka në fustanet e tyre. Esnafët thurin qilima, kurse fëmijët ëndrra. “Vajta n’Elbasan për met ble fustan” por fustane si dikur nuk gjeta.

Gjeta radio të vjetra që transmetonin kujtime prej një tjetër zamani. Kulla e Sahatit si zonjë e randë qëndron stoike mu në mes të sheshit, dhe vëzhgon të gjithë prej lartësisë së saj të fisme. Frymohet ajër i rëndë, i njëjti që për vite me radhë vrau fëmijë dhe gjymtojë plot shpirtra të tjerë. Në këto rrugica pa kalldrëma vegjetojnë krijesa gjysëm njeri. Fati i tyre shkruar mbi fletë të ndritshme prej një tjetër bote, jo më vonë se dyzetëditë bashkëjetese në barkun e nënës, dhe vulosur me damgë qymyri prej regjimit të kohës. Aroma simite me bugaçe përzier me Tavën e famshme kanë cilësi magjike për të të rikthyer pas në kohë, në fëmijërinë e hershme.

Parfum jasemini mbulon gjithë qytetin, ndërsa përçohet në çdo cep zhurma e thyerjes në dysh të një ballokumeje kur ndahet me të tjerët. Sepse Mikpritja, në qytetin ku dyert për mysafirin nuk mbyllen kurrë, është personazhi kryesor i një përralle mbrëmjeve pranverore. Përrallë të cilën gjyshja ia rrëfen mbesës duke ia lidhur në dorë një byzylyk prej peri trengjyrësh të gërshetuar, thurur me iluzionin se do e ruajë nga fantazmat dhe bishat e egra. “Gjumë të ëmbël” dhe “natën e mirë” kthehen në lutje që e shoqërojnë vogëlushen deri mëngjesin e pesëmbëdhjetë marsit.

“ Por ka aq shumë vajza të bukura dhe të pastra shqiptare nga fshatrat përreth, saqë duken si zana me fytyrën dhe pamjen e tyre engjëllore.. “

“But there are so many beautiful and pure Albanian girls from the surrounding villages that they look like fairies with their angelic faces and looks..“

Through the streets of Skampi , every cobblestone is signed with the signature “I rest my hand” . Right next to the bazaar, the fairies walked without stepping on the ground and entered heaven. With dresses made of silk collected in Ullishte and washed in the waters of Shkumbin. Long hair braided to the middle and cheeks like ballokume . Neither white nor yellow. Brown skin and emerald eyes. They speak another language with all kinds of musical notes, as much as flowers were in their dresses. Guilds weave carpets, while children weave dreams.

“I went to Elbasan to buy a dress” but I couldn’t find dresses like I used to. I found old radios that broadcast memories from another era. The Clock Tower seemed like a tall lady standing stoic right in the middle of the square, and watched everyone from its tribal height. Heavy air is being breathed, the same one that for years killed innocents and maimed many other souls. Half-human creatures roam these cobblestone alleys. Their fate was written on bright sheets from another world, no later than the forty days of existence in the mother’s womb, and sealed with the charcoal stamp of the regime of the time.

The aroma of baguette buns mixed with the famous Tava has a magical ability to take you back in time, to your early childhood. The perfume of jasmine covers the whole city, while the sound of a ballokume breaking in two when shared with others is carried to every corner. Cause Hospitality, in the city where the doors to the guest are never closed, is the main character of a fairy tale on spring evenings. A tale that the grandmother tells her granddaughter by tying a bracelet made of braided tricolors to her hand, woven with the illusion that it will protect her from ghosts and wild beasts. “Sweet sleep” and “good night” become prayers that accompany the little girl until the morning of the fifteenth of March.

Karafila dhe Luleborë

“Karanfilat që m’ka Shkodra medet sa t’bukur jan’”

Të katra stinët mund të gjenden në këtë qytet. Në hyrje, aty tek rrethrrotullimi dhe tek e gjitha zona përreth, shtrihet një dimër i ashpër. Madje edhe në mes të gushtit. Dimër brenda, dimër jashtë. Por mbi të gjitha dimër në shikimet dhe zemrat e njerëzve. Dimër në trotuarët ku fshatarët shesin të korrurat e tyre kurse lypsqarët fytyrat.

Ishte gusht kur e vizitova Shkodrën për herë të dytë. Dhe verën e gjeta tek pedonalja plot me karanfila dhe lulebora. çdo dy hapa vozitnin dy rrota. Me ose pa njerëz sipër. Rrokulliseshin deri në fund të pedonales dhe pastaj ktheheshin pas në pikënisje.

Buzëliqenit ishte gjithmonë pranverë. Peshku kishte shije dheu, kurse flladi aromë fëmijërie. Prej aty mund të dukej një kodër. Atje vegjetonte pambarim vjeshta. Gjithmonë lagështi, plot me shira, si lotët e Rozafatit dhe qumështi që lagte muret e kështjellës, dhe rrugët deri poshtë në qytet. Kur isha e vogël, sa herë vinim me eskursion këndej, të gjithë qeshnin e lodronin pranë mureve të kështjellës. Kurse unë ulesha përballë saj. S’di a më dëgjonte a më përgjigjej, por dij që qanim hallet bashkë. Lutesha gjithmonë që kur të rritesha Zoti t’më jeptë një djalë.

Carnations and Snowflowers

“The carnations that Shkodra has for me are so beautiful’”

All four seasons can be found in this city. At the entrance, there at the roundabout and all the surrounding areas, lies a harsh winter. Even in the middle of August. Winter in, winter out. But above all winter in people’s eyes and hearts. Winter on the sidewalks where peasants sell their crops and beggars their faces.

It was August when I visited Shkodra for the second time. And I found the summer on the sidewalk full of carnations and snow flowers. every two steps drove two wheels. With or without people on top. They rolled to the end of the walkway and then turned back to the starting point.
It was always spring beside the lake. The fish tasted like soil, and the breeze smelled of childhood. A hill could be seen from there.

There the autumn vegetation was growing. Always wet, full of rain, like the tears of Rozafati and the milk that wet the walls of the castle, and the streets down to the city. When I was a little girl, every time we came here on a school trip, everyone was having fun near the castle walls. While me, I used to sit in front of her. I don’t know if she listened to me or answered me, but I know that I used to talk to her a lot. I always prayed that when I grew up, God would give me a son.

POEMA E MALLKUAR

Prindërit më braktisën dyzetëditëshe. Mu në breg të detit. Nuk më thanë asnjë fjalë, edhe pse meritoja të paktën një shpjegim. Më drejtuan atë shikimin” kur të rritesh do kuptosh. Po e bëjmë për të mirën tënde”. Fare! As edhe një fjalë. Dhe unë mbeta ashtu, fillikat, përballë këtij oqeani. Në vënd të lutjes “u rrittë me nënë e babë” dikush duhet të më këtë mallkuar. Edhe balada që recitohet në këtë vend deri në pafundësi, është e mallkuar. Kështu Deti më birësojë. U bë im atë dhe imë më. Andaj, mësova shpejt të notoja. Por disa herë edhe u mbyta. Kur zhytesha në ujra të thella, aq sa prekja dhe fundin mësova se duke mëshuar këmbët mbi cektësinë mund të japësh më shumë forcë për të mbërritur në sipërfaqe. Pikërisht ajo shtytje në ato momente të dhuron forcën për të mbijetuar.

Aty posht, në fund të Detit, kuptova se si mund të ndalet koha. Aty ekziston një tjetër botë ku çdo moment i jetuar duket si një përjetësi. Pastaj mësova të luftoja kundër dallgëve, ndonjëherë dhe të dorëzohesha mbi to. Por mbi të gjitha mësova dhe të pushoja. Të tërhiqesha në breg atëherë kur fuqitë po më shterronin. Dhe ju betohem se kjo është gjëja më i vështirë. Duhet përvojë dhe superfuqi për ta arrirë, sepse askush s’ta mëson gjatë jetës. Vetëm vetë jeta. Mësova të thur kurora prej guackash, të ndërtojë kështjella rëre që zor se mund t’i rrënonte era, apo baticat. Derisa një ditë u rrita, dhe vendosa të zbuloj çfarë ka përtej Detit.

Pash që kishte palma. Në rrugën e gjatë rrethuar me palma plot, këmbët më shkelën mbi disa guraleca shumëngjyrëshe. U tërhoqa pak për të parë më mirë, kur ç’të shoh guralecat formonin imazhin e një vajzë sa e trishtë aq edhe e bukur. Rrethuar me zambakë dhe mimoza. Vajza më e bukur e këtij vendi. Me flokë prej gurash të lumenjve përreth, me sy smeraldi dhe lëkurë ngjyrë hëne. Thonë se mund të ketë qenë e bija e ndonjë pasaniku aty pari, ose ndonjë jetime që shiste trupin e vetë ditë e natë për të mbijetuar. Por ç’rëndësi ka. Vajza nuk buzëqeshte. As ajo nuk ishte e lumtur. Vështirë të jesh e lumtur në qytetin e poemave të mallkuara. Qytet i përmbytur dhe i shkundur me qindra herë. Të rritesh prej Detit është në të njëjtën kohë një bekim që të mbush mushkritë, dhe një mallkim që të thërmon kockat.

Pak më poshtë, me vështrim nga Deti, stoike në fronin e saj qëndronte një grua flokëkuqe. Mbretëreshë me profesion, grua me mision. Të gjitha vajzat e Detit e merrnin për shembull. Shumica prej tyre iu betoheshin vetes se një ditë do bëheshin të forta si ajo. A e njihte vallë Mbretëresha vajzën Bukuroshe? Me siguri do kenë jetuar në kohë të ndryshme edhe pse aq afër me njëra tjetrën. Përndryshe Shkëlqesia e saj nuk do e kishte lejuar kurrë gjithë atë trishtim në fytyrën e ndritur plot guraleca.

Të dyja i ndante një Kullë e vetmuar, që e mbante veten për Kështjellë. Një torrë nga një qytet matanë Detit. Qyteti i përmbytur në ujra, ku shtëpitë dhe ndërtesat notojnë pafundësisht. Pak më tutje, në drejtim nga djepi i diellit, mund të shihja një luftëtar që na ftonte të gjithë ta shpëtojmë Kullën e shkretë nga duart e armiqve. Nuk lëviste vendit, ditë e natë.

Duke u ngjitur në kodër, mu aty në majë zbulova një pallat të vogël mbretëror. Sa i frikshëm dhe madhështor dukej Deti prej asaj lartësie. Nuk ishte një kodër e zakonshme. Ishte një vend përrallor ku dhuroheshin përqafimet e para sapo nisnin të çelnin mimozat. Pallati mbretëror gjendej mu në fund të rrugëtimit shtruar me pisha dhe kurorzuar me mana. Familja mbretërore e kishte braktisur këtë vend duke marrë me vete të gjitha thesaret, duke na lënë duar bosh. Në maj të kodrës. Në qytetin e Vjershës së Mallkuar.

THE CURSED POEM

My parents abandoned me when I was forty days old. Right on the seashore. They didn’t say a word to me, even though I deserved at least an explanation. They gave me that “when you grow up you’ll understand. We’re doing it for your own good” look. At all! Not even a word. And I remained like that, abandoned in front of this ocean. Instead of praying for me, someone should have cursed me. Even the ballad that is recited in this place is cursed.

So the Sea adopted me. It became my mom and dad. So, I quickly learned to swim. But I drowned several times. When I dived in deep water, as far as touching the bottom, I learned that by pushing your feet above the shallows, you can give more power to yourself to reach the surface. It is that push in those moments that gives you the strength to survive. Down there, at the bottom of the Sea, I realized how time can stop. There exists another world where every moment lived seems like an eternity.

Then I learned to fight the waves, sometimes even to give up. But above all I learned to rest. To retreat to the shore when my powers were draining me. And I swear this is the hardest thing to do. It takes experience and superpowers to achieve it, because no one teaches you that during life. Only life itself.

I learned to make crowns of shells, to build sandcastles that could hardly be destroyed by wind or tides. Until one day I grew up, and decided to find out what lies beyond the Sea. I noticed that there were palm trees. On the long road surrounded by palm trees, my feet stepped on some colorful pebbles. I pulled back a little to get a better look, when I saw the pebbles formed the image of a girl as sad as she was beautiful. Surrounded by lilies and mimosas. The most beautiful girl in this country. With hair made of the stones of the surrounding rivers, with emerald eyes and skin the color of the moon. They say that she may have been the daughter of a rich man there, or an orphan who sold her body day and night to survive. But it doesn’t matter. The girl was not smiling. She wasn’t happy. It’s hard to be happy in the city of the Cursed Poems. A city flooded and shaken hundreds of times. Growing up from the Sea is both a lung-filling blessing and a bone-crushing curse.
A little below, looking out at the Sea, a red-haired woman stood stoically on her throne. Queen by profession, woman as a mission. All the girls of the Sea took her as an example. Most of them swore to themselves that one day they would become strong like her. Did the Queen know the beautiful girl? They probably lived in different times even though they were so close to each other. Otherwise Her Majesty would never have allowed all that sadness on her bright face.

Both were separated by a lonely Tower, which called itself a Castle. The tower from a city across the sea. The flooded city, where houses and buildings float endlessly. A little further, towards the cradle of the sun, I could see a warrior inviting us all to save the Deserted Tower from the hands of the enemies. He was standing there and never did he leave his spot, day and night.

Climbing the hill, right at the top I discovered a small royal palace. How majestic the Sea looked from that height. It was no ordinary hill. It was a fabulous place where the first hugs were given as soon as the mimosas started to bloom. The royal palace was located at the very end of the route, paved with pine trees and crowned with manna. The royal family had abandoned this place taking all the treasures with them, leaving us empty handed. On the top of the hill. In the city of Coursed Poems